Hiểu được những khó khăn đó, các chuyên gia từ Khoa Tâm thần - Bệnh viện Nhi Trung ương đã đưa ra những giải đáp cụ thể, dễ hiểu và gần gũi cho những băn khoăn thường gặp nhất của phụ huynh khi đồng hành cùng con.

1. Trẻ tự kỷ sợ uống thuốc: Làm sao để con hợp tác?

Không chỉ riêng trẻ tự kỷ, ngay cả trẻ phát triển bình thường cũng thường sợ và từ chối uống thuốc. Tuy nhiên, với trẻ tự kỷ, khó khăn này trở nên rõ rệt hơn do sự nhạy cảm về cảm giác và tâm lý. Trẻ có thể phản ứng mạnh với mùi, vị, hoặc thậm chí là chỉ vì cảm giác "lạ" khi uống thuốc.

Giải pháp cụ thể:

• Dùng đồ chơi hoặc trò chơi nhập vai để mô phỏng hành động uống thuốc.
• Tập cho trẻ làm quen với từng lượng nhỏ, không ép buộc hay tạo áp lực.
• Trong trường hợp cấp tính, hãy đưa trẻ đến cơ sở y tế để được hỗ trợ tiêm thuốc hoặc dùng phương pháp thay thế.
• Việc rèn luyện cần thời gian và sự lặp lại để trẻ hình thành thói quen.

2. Trẻ buồn ngủ ban ngày nhưng tỉnh táo vào giờ đi ngủ: Giấc ngủ có thể được điều chỉnh như thế nào?

Rối loạn giấc ngủ là một trong những biểu hiện phổ biến ở trẻ tự kỷ. Trẻ có thể nhạy cảm với âm thanh nhỏ, ánh sáng yếu hoặc bất kỳ thay đổi nào trong môi trường xung quanh. Một số trẻ dù có dấu hiệu mệt mỏi nhưng khi đến giờ đi ngủ lại trở nên tỉnh táo và hiếu động.

Hướng dẫn điều chỉnh giấc ngủ:

• Kiểm tra các yếu tố xung quanh giấc ngủ: mùi trong phòng, ánh sáng, tiếng ồn từ thiết bị điện tử.
• Thiết lập giờ ngủ cố định và duy trì đều đặn hằng ngày.
• Hạn chế giấc ngủ trưa dài hơn 60 phút.
• Tránh ăn uống quá gần giờ đi ngủ, nhất là các thực phẩm chứa đường hoặc caffeine.
• Sử dụng bảng theo dõi giấc ngủ để tìm ra quy luật và điều chỉnh phù hợp.
• Nếu đã thực hiện đủ các bước trong 3 – 4 tuần nhưng trẻ vẫn không ngủ tốt, hãy trao đổi với bác sĩ để được tư vấn về việc dùng melatonin.

3. Trẻ thường giành đồ chơi, không chơi đúng cách: Là hành vi xấu hay tín hiệu cần giúp đỡ?

Nhiều phụ huynh lo lắng khi thấy con mình giành đồ chơi, không chịu chờ đến lượt hoặc phá đồ chơi của bạn. Tuy nhiên, điều này chưa hẳn là hành vi “xấu”. Với trẻ tự kỷ, đó có thể là cách duy nhất trẻ biết để thể hiện mong muốn tham gia hoặc khám phá môi trường.

Cha mẹ nên làm gì?

• Hướng dẫn trẻ nói những câu đơn giản như “Cho con chơi với!”.
• Dạy khái niệm về lượt chơi, ví dụ qua trò chơi xếp hàng, luân phiên.
• Không trách mắng mà hãy kiên trì chỉ dẫn từng chút một.
• Nếu trẻ giận dữ, bỏ đi, hãy đồng hành nhẹ nhàng và giúp trẻ hiểu cách xử lý cảm xúc.

4. Trẻ 4 tuổi chưa nói được: Có phải chậm nói hay dấu hiệu của tự kỷ nặng?

Trẻ 4 tuổi chưa có bất kỳ ngôn ngữ nào là dấu hiệu cảnh báo cần được lưu ý nghiêm túc. Ở độ tuổi này, nếu trẻ không nói được, nhiều khả năng trẻ đang ở mức độ tự kỷ nặng. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là không thể phát triển.

Cách hỗ trợ phát triển ngôn ngữ:

• Áp dụng các hình thức giao tiếp thay thế như tranh ảnh, ngôn ngữ cơ thể.
• Tạo môi trường khuyến khích giao tiếp, thay vì yêu cầu trẻ phải “nói cho bằng được”.
• Một số trẻ có thể nói muộn, thậm chí đến 5 – 7 tuổi mới bắt đầu có ngôn ngữ.
• Cần can thiệp liên tục và có kế hoạch dài hạn.

5. Trẻ không chịu mang tất trong thời tiết lạnh: Là do cứng đầu hay rối loạn cảm giác?

Việc từ chối mang tất hoặc mặc quần áo dù thời tiết lạnh có thể là biểu hiện của rối loạn cảm giác ở trẻ tự kỷ. Trẻ có thể cảm thấy khó chịu, ngứa ngáy, hoặc không quen với áp lực tiếp xúc từ quần áo.

Cách tiếp cận phù hợp:

• Tập cho trẻ làm quen với cảm giác ở chân thông qua các trò chơi giác quan.
• Cho trẻ tiếp xúc với nhiều bề mặt, chất liệu khác nhau để kích thích hệ cảm giác.
• Nếu trẻ vẫn không chịu mang tất, hãy điều chỉnh không gian sống để an toàn hơn như trải thảm ấm, dùng sàn mềm.
• Tuyệt đối không ép buộc vì điều đó có thể khiến trẻ thêm sợ hãi.

6. Trẻ chỉ ăn thịt mềm, không chịu ăn rau: Có phải là kén ăn thông thường?

Ở trẻ tự kỷ, việc kén ăn thường liên quan đến cảm giác và kết cấu thức ăn. Trẻ có thể từ chối món ăn chỉ vì hình dạng, mùi vị hoặc màu sắc không quen.

Chiến lược cải thiện thói quen ăn uống:

• Cho trẻ tiếp xúc với thực phẩm mới bằng cách nhìn, chạm, ngửi trước khi ăn.
• Pha trộn thực phẩm quen thuộc với món mới.
• Chế biến cùng một loại rau theo nhiều kiểu khác nhau để tìm kết cấu phù hợp.
• Đừng tạo áp lực – điều quan trọng là duy trì trải nghiệm ăn uống tích cực.

7. Có nên cho trẻ học với hai giáo viên can thiệp cùng lúc?

Việc can thiệp với hai giáo viên có thể mang đến hiệu quả nếu được phối hợp chặt chẽ. Tuy nhiên, nếu mỗi người có phương pháp riêng biệt mà không thống nhất, trẻ dễ bị rối loạn và khó tiếp thu.

Lưu ý khi phối hợp giáo viên:

• Đảm bảo hai giáo viên có sự trao đổi thường xuyên và thống nhất về mục tiêu, cách dạy.
• Giúp trẻ học được sự linh hoạt, thích nghi với môi trường học đa dạng.
• Ưu tiên sự ổn định và nhất quán trong thời gian đầu can thiệp.

8. Trẻ thường xuyên cắn hoặc nhai đồ chơi: Cách nào giúp hạn chế hành vi này?

Nhiều trẻ có xu hướng đưa đồ vào miệng để cảm nhận và khám phá thế giới xung quanh, đặc biệt là trẻ chậm phát triển hoặc có rối loạn cảm giác. Đây là hành vi thường gặp và không nên quá lo lắng.

Hướng dẫn thay đổi hành vi:

• Cung cấp dụng cụ nhai chuyên dụng giúp trẻ thỏa mãn nhu cầu cảm giác miệng.
• Không quát mắng hay ngăn cấm gắt gao – thay vào đó hãy chuyển hướng sự chú ý.
• Kết hợp đồ chơi với hoạt động có mục đích để giảm dần nhu cầu nhai.
• Kiên nhẫn theo dõi và hỗ trợ thay vì kỳ vọng thay đổi tức thì.

Kết luận: Mỗi đứa trẻ là một thế giới riêng biệt

Trẻ tự kỷ không giống nhau, mỗi bé đều có thế mạnh, nhu cầu và cách phản ứng riêng. Điều quan trọng nhất là cha mẹ cần hiểu, chấp nhận và đồng hành cùng con theo cách phù hợp nhất. Sự kiên nhẫn, linh hoạt và yêu thương đúng cách sẽ là chìa khóa giúp trẻ phát triển toàn diện, dù chậm hơn nhưng vẫn trọn vẹn theo cách riêng của mình.