Còn đua thuyền là… còn Tết
Nhiều người nói vui, là lịch ăn Tết của người dân đảo Lý Sơn có phần khác so với nhiều nơi trên cả nước. Và với người dân ở đây, không khí Tết rộn ràng nhất là vào những ngày diễn ra lễ hội đua thuyền mừng năm mới.
Lễ hội đua thuyền truyền thống trên đảo Lý Sơn kéo dài từ ngày mồng 4 đến mồng 8 Tết.
Vào các ngày từ mồng 4 đến mồng 7 Tết, đua thuyền diễn ra tại 2 vùng (trước đây là xã) An Vĩnh và An Hải với 4 đội thuyền đua đại diện cho 4 xóm của mỗi vùng. Đến ngày mồng 8 Tết, 8 đội thuyền đua sẽ tề tựu đông đủ tại vùng biển trung tâm huyện để đua.
Vào ngày mồng 8 Tết, sẽ diễn ra 2 lượt đua. Ở lượt đua đầu tiên mà người dân Lý Sơn còn gọi là “đua 8 chiếc”, sẽ có sự tham dự đầy đủ của các đội thuyền đua đến từ 2 vùng An Vĩnh và An Hải. Cả 8 đội thuyền đua phải bốc thăm ngẫu nhiên hoa tiêu xuất phát của mình.
Sau lượt đua đầu tiên, 4 đội thuyền đua có thành tích tốt nhất sẽ bước vào vòng đua thứ 2 mà người dân địa phương hay gọi là “đua chung cuộc” hay “đua tranh vô địch”. Đội thuyền nào giành chiến thắng ở lượt đua này, sẽ lên ngôi vô địch.
Nét văn hóa biển đặc sắc
Đua thuyền không là duy nhất, nhưng gần như rất ít nơi tổ chức đua thuyền trên biển nhân dịp năm mới đảo Lý Sơn. Nét văn hóa biển này rất đặc sắc khi tồn tại hàng trăm năm qua.
Nhưng khi hỏi đua thuyền ở đảo Lý Sơn xuất phát từ xã An Vĩnh hay xã An Hải, thì chưa có cứ liệu nào chuẩn xác. Chúng tôi đã tìm gặp ông Phạm Thoại Tuyền (nay đã mất), người được xem là “nhà Lý Sơn học” khi nắm giữ rất nhiều sử sách liên quan đến đảo Lý Sơn.
Ông Tuyền cũng đồng ý rằng, hiện chưa có chứng cứ nào đủ xác thực để khẳng định lễ đua thuyền xuất phát từ xã nào. Song, theo cách lý giải của ông, có thể tạm thiên về nơi xuất phát của lễ hội đua thuyền trên đảo Lý Sơn là xã An Vĩnh.
Thứ nhất, Lý Sơn theo chế độ phụ hệ, trong nhóm tứ linh, thì thuyền Rồng xã An Vĩnh có râu nên già hơn thuyền Rồng xã An Hải; thứ hai, theo truyền thống, thì khi từ đất liền ra, thì An Vĩnh là nơi người ta đặt chân đầu tiên rồi mới đến xã An Hải; thứ ba, khi vua Gia Long lên ngôi và lập đội Hùng binh Hoàng Sa, thì ông Phạm Quang Ảnh (người xã An Vĩnh) là đà công đầu tiên giong thuyền đi Hoàng Sa.
Lúc này có nghi lễ tiễn đội hùng binh đi làm nhiệm vụ và sau này là lễ Khao lề thế lính Hoàng Sa. Trong lễ có đua thuyền, và lễ được tổ chức tại đình làng An Vĩnh. “Từ những dữ liệu đó, tôi thiên về ý kiến lễ hội đua thuyền trên đảo Lý Sơn xuất phát từ xã An Vĩnh. Tuy nhiên, để khẳng định chắc chắn, thì cần có thêm nhiều chứng cứ lịch sự cũng như sự tìm hiểu của các nhà khoa học” - ông Tuyền nhấn mạnh.
Cũng theo ông Tuyền, lễ đua thuyền gắn đậm nét trong tâm linh, tín ngưỡng của người dân đảo Lý Sơn. Họ quan niệm nếu thuyền mình giành chiến thắng ở ngày đua đầu tiên mồng 4 Tết, thì năm đó cả xóm sẽ làm ăn phát đạt, sức khỏe dồi dào.
Còn các vị lão thành đúc kết như sau: Nếu thuyền Rồng về nhất, năm đó dường như có sự đổi mới toàn bộ; thuyền Lân về nhất xã có sự thay đổi về mặt xã hội; thuyền Quy về nhất sẽ làm ăn thuận lợi cả biển và nông nghiệp; còn thuyền Phụng về nhất thì cả nghề biển và nghề nông trong năm đó sẽ cực kỳ phát đạt. Ngoài ra, trên đường đến trường đua, các thuyền phải quay đầu vào bờ để lạy nếu trong phía bờ ấy có các dinh, miếu, sở,… gọi là “xin phép”, lúc đi về thì không cần.
Ghi chú: Hiện nay Lý Sơn không còn cấp xã. Việc có những đoạn trong bài ghi cấp xã nhằm giúp các bạn dễ hình dung dòng chảy của nét văn hóa này
