Rối loạn ăn uống – không phân biệt giới tính hay hoàn cảnh sống

Theo Học viện Tâm thần Trẻ em và Vị thành niên Mỹ (AACAP), khoảng 10% nữ sinh trong độ tuổi thanh thiếu niên mắc rối loạn ăn uống. Nhưng điều quan trọng là: không chỉ nữ sinh, không chỉ những người sống trong điều kiện vật chất dư dả mới có nguy cơ. Ngày nay, mọi thanh thiếu niên – dù là nam hay nữ, đến từ bất kỳ tầng lớp nào – đều có thể mắc rối loạn ăn uống nếu bị tác động tâm lý kéo dài từ mạng xã hội, bạn bè, phim ảnh hay các chuẩn mực hình thể.

Tiến sĩ Leslie Heinberg từ Bệnh viện Cleveland Clinic (Mỹ) nhấn mạnh: "Bất cứ ai cũng có thể mắc chứng rối loạn ăn uống, bất kể giới tính, chủng tộc hay hoàn cảnh kinh tế".

Nguyên nhân đến từ nhiều phía

Tuổi dậy thì là giai đoạn cơ thể thay đổi mạnh mẽ: tăng cân, phát triển nội tiết, biến đổi ngoại hình. Đồng thời, đây cũng là lúc trẻ tiếp xúc nhiều hơn với các chuẩn sắc đẹp phi thực tế từ mạng xã hội, truyền hình. Khi áp lực phải "gầy đẹp" ngày càng tăng, trẻ dễ lo lắng và hình thành suy nghĩ lệch lạc về vóc dáng.

Thêm vào đó, khi trẻ bắt đầu tự quyết định giờ ăn, khẩu phần ăn, sự giám sát từ gia đình giảm xuống. Các hành vi ăn uống bất thường dần hình thành, đôi khi âm thầm mà phụ huynh không nhận ra.

5 dạng rối loạn ăn uống phổ biến

Theo Cẩm nang DSM-5-TR, có 5 dạng rối loạn ăn uống được công nhận:

1. Chán ăn tâm thần (Anorexia nervosa): Nhịn ăn cực đoan, sợ béo dù cơ thể đã rất gầy.
2. Ăn rồi nôn (Bulimia nervosa): Ăn rất nhiều rồi tìm cách loại bỏ thức ăn (nôn, dùng thuốc nhuận tràng, tập thể dục quá mức).
3. Ăn uống vô độ (Binge Eating Disorder): Ăn quá nhiều một cách mất kiểm soát, không có hành vi loại bỏ như bulimia.
4. Rối loạn ăn chọn lọc (ARFID): Kén ăn nghiêm trọng do sợ mùi, kết cấu món ăn hoặc lo lắng liên quan đến ăn uống.
5. Rối loạn không rõ loại (OSFED): Có hành vi bất thường trong ăn uống nhưng không thuộc nhóm cụ thể nào, vẫn gây hại lớn.

Dấu hiệu cảnh báo cha mẹ cần lưu ý

• Sụt cân hoặc không tăng cân theo tuổi
• Tập thể dục quá mức
• Ăn uống thất thường, ăn quá nhiều rồi có biểu hiện tội lỗi
• Giấu đồ ăn, ăn vụng
• Tránh các bữa ăn gia đình hoặc ăn cùng bạn bè
• Thường xuyên vào nhà vệ sinh sau khi ăn

Hậu quả nghiêm trọng nếu không can thiệp

Rối loạn ăn uống kéo dài có thể gây tổn thương nhiều hệ cơ quan: tim mạch, tiêu hóa, xương, nội tiết… Về mặt tinh thần, trẻ dễ mắc trầm cảm, rối loạn lo âu, giảm khả năng học tập và mất tự tin. Nặng hơn, có thể dẫn đến rối loạn kinh nguyệt, gãy xương, thậm chí suy tim và tử vong.

Can thiệp sớm là chìa khóa phục hồi

Theo các chuyên gia, can thiệp dựa trên gia đình (Family-Based Treatment – FBT) là phương pháp điều trị hiệu quả nhất. Cha mẹ đóng vai trò trung tâm, cùng chuyên gia hỗ trợ trẻ khôi phục hành vi ăn uống lành mạnh.

Nếu phát hiện dấu hiệu bất thường, đừng chờ đợi. Đưa trẻ đến gặp chuyên gia tâm lý, bác sĩ dinh dưỡng hoặc các trung tâm hỗ trợ là bước đầu tiên và rất quan trọng để giúp con phục hồi.